Stomatološka anesteziologija

Ovaj udžbenik u potpunosti prati plan i program nastave istoimenog predmeta na Stomatološkom fakultetu u Beogradu.
U stomatološkoj praksi postoji veliki napor da se rad u stomatologiji učini potpuno bezbolnim, s obzirom na veliki strah pacijenata od stomatološke ordinacije koji još uvek postoji. Ovaj strah se može suzbiti, u najvećem broju slučajeva, uspešnom primenom lokalne anestezije, jer, ako se lokalni anestetik aplikuje u neposrednoj blizini senzitivnog nerva, prenos bolnih impulsa ka centralnom nervnom sistemu se u potpunosti prekida i bol uspešno suzbija.
Svrha ove knjige je da ukaže na mogućnost da se bol u stomatološkoj ordinaciji suzbije i u situacijama kada to nije jednostavno.

Sadržaj
LJ.T. Predgovor
I POJAM BOLAIMOGUĆNOSTINJEGOVOG SUZBIJANJA
1. LJ.T. Neuroanatomija i neurofiziologija bola
• Anatomska osnova bolnog iskustva
• Fiziologija bola
2. LJ.T. Mogućnosti suzbijanja bola i anksioznosti 20
• Suzbijanje postojećeg bola sa kojim se pacijent javlja stomatologu .... 21
• Suzbijanje bola koji predviđena intervencija može da izazove 21
• Suzbijanje postoperativnog bola 23
3. LJ.T. Izbor optimalnog metoda suzbijanja bola u stomatologiji 24
• Faktori koji utiču na izbor metoda suzbijanja bola 25
• Osnovne karakteristike pojedinih metoda suzbijanja bola u stomatologiji . . . 31
Literatura i preporuke za detaljnije informacije 33
II LOKALNA ANESTEZIJA
4. B.B. Anatomska razmatranja relevantna za primenu lokalne anestezije 37
• Osteologija gornje vilice 37
• Osteologija donje vilice 39
• Inervacija gornje i donje vilice 42
• Vaskularizacija orofacijalnog predela od značaja za anesteziju u stomatologiji . . 49
5. B.B. Lokalni anestetički rastvori 52
• Sastav lokalnih anestetičkih rastvora 52
• Klinički aspekti lokalne anestezije 54
• Lokalni anestetici 56
• Vazokonstriktori 63
• Ostali sastojci lokalnih anestetičkih rastvora 68
6. R.D. Pribor za primenu lokalne anestezije 69
• Pribor za izvođenje lokalne anestezije 69
• Osnovi injekcione tehnike 73
• Vrste lokalne anestezije 77
7. R.D. Tehnike infiltracionih (terminalnih) anestezija 80
• Tehnike terminalnih anestezija u gornjoj vilici 80
• Terminalna anestezija gornjeg zubnog spleta (pleksus anestezija) .... 80
• Submukozna anestezija gingive sa palatinalne strane 81
• Tehnike terminalnih anestezija u donjoj vilici 82
• Terminalna anestezija donjeg zubnog spleta u prednjem delu mandibule . . 82
• Submukozna anestezija u predelu lingvalnog sulkusa 83
• Submukozna anestezija u predelu bukalnog forniksa 84
• Tehnike terminalnih anestezija koje mogu da se primene u obe vilice .
• Intraperiodontalna anestezija .
• Intraseptalna anestezija
• Intraosealna anestezija
• Papilarna anestezija
• Intrapulpna anestezija
8. R.D. Tehnike sprovodnih (blok) anestezija
• Periferne sprovodne anestezije za rad u gornjoj vilici
• Sprovodna anestezija za zadnje gornje zubne grane maksilarnog nerva (ruber-anestezija) 90
• Sprovodna anestezija za prednje i srednje gornje zubne grane infraorbitalnog nerva
(infraorbitalna anestezija) ^j
• Sprovodna anestezija za nosnonepčani živac («. nasopalatinus) .... 94
• Sprovodna anestezija za veliki (prednji) nepčani živac (n. palatinus major s. anterior) 94
• Sprovodna anestezija za prednje i srednje gornje zubne grane
(nn. alveolares superiores anteriores et mediales) palatinalnim pristupom . . 95
> Periferne sprovodne anestezije za rad u donjoj vilici %
• Sprovodna anestezija donjeg zubnog i jezičnog živca („mandibularna anestezija”) . 96
• Sprovodna anestezija jezičnog nerva (n. lingualis) 104
• Sprovodna anestezija obraznog nerva (n. buccalis) 104
• Sprovodna anestezija bradnog i sekutićnog nerva (n. mentalis i n. incisivus) . . 105
• Centralne sprovodne anestezije 106
• Sprovodna anestezija stabla gornjoviličnog nerva
(„subbazalna anestezija" gornjoviličnog nerva) 106
• Sprovodna anestezija stabla donjoviličnog nerva
(„subbazalna anestezija“ donjoviličnog nerva) 108
9. B.B. Primena lokalne anestezije u pojedinim stomatološkim disciplinama .... 109
10. B.B. Lokalna anestezija kod pacijenata s medicinskim rizikom 113
11. LJ.T./R.D. Komplikacije lokalne anestezije 117
• Lokalne komplikacije lokalne anestezije 120
• Komplikacije opšteg karaktera 127
• Dijagnostika i lečenje sistemske anafilaktičke reakcije u stomatološkoj ambulanti . 134
Literatura i preporuke za detaljnije informacije 136
IIISEDACIJA
12. LJ.T. Primena sedacije u stomatologiji 141
• Pojatn sedacije , • 141
• Ciljevi i pogodnosti primene farmakosedacije 142
• Indikacije i kontraindikacije 144
• Pregled pacijenta pre sedacije 144
• Monitoring u toku sedacije 147
13. LJ.T. Tehnike sedacije 148
• Intravenska sedacija 148
• Ostali načini primene 161
14. LJ.T. Izbor najpogodnije tehnike sedacije u stomatologiji 168
Literatura i preporuke za detaljnije informacije 171
IV OPŠTA ANESTEZIJA
15. R.M. Opšta anestezija 175
• Definicija i karakteristike opšte anestezije 175
• Pripreme za opštu anesteziju 175
• Izvođenje opšte anestezije 177
• Komplikacije opšte anestezije 183
16. R.M. Specifičnosti opšte anestezije za operacije u usnoj duplji 185
• Endotrahealna intubacija 185
17. R.M. Stomatološke intervencije u opštoj anesteziji kod hendikepiranih osoba . . .188
• Pojam hendikepiranosti 188
• Klasifikacija hendikepiranosti 188
• Specifičnosti primene opšte endotrahealne anestezije kod osoba sa mentalnim hendikepom 188
• Izvođenje opšte endotrahealne anestezije 189
Literatura i preporuke za detaljnije informacije 192
V ZASTOJ SRCAI REANIMACIJA
18. R.M. Zastoj srca kod odraslih 195
• Definicija 195
• Etiologija 195
• Dijagnoza 196
• Terapija 196
• Neka erička pitanja u vezi sa kardiopulmonalnom reanimacijom .... 200
19. R.M. Zastoj srca kod dece 201
• A) deca do jedne godine starosti 201
• B) deca od 1 - 8 . Godine starosti 201
• Najčešće greške u postupku reanimacije 202
20. R.M. Defibrilacija 203
Literatura i preporuke za detaljnije informacije 206

*****

Predgovor

Ovo je prvo izdanje udžbenika Stomatološka anesteziologija, čija koncepcija u potpunosti prati plan i program nastave istoimenog predmeta na Stomatološkom fakultetu u Beogradu.

Ovaj tekst je prirodni nastavak težnje da se ova problematika, inače veoma bitna za odvijanje savremene stomatološke prakse, izdvoji i posebno obradi, tako
da se zainteresovanima omogući potpuna informacija o problematici suzbijanja bola u stomatološkoj praksi. Stoga je razumljivo da se ukazala potreba revidiranja teksta koji je publikovan još pre nešto više od 20 godina, dakle u prošlom veku (!), pod naslovom Anestezija u stomatologiji, koji je, razumljivo, imao veliki broj izdanja. Taj tekst je napisan pre nego što je i stvorena zamisao da se ova problematika obrađuje na studijama stomatologije kao poseban predmet
(1990. godine), a kada je takva zamisao i osrvarena(1997. godine), veoma je korisno poslužio studentima da savladaju materiju ove problematike i uspešno
pripreme ispit. Sve do današnjih dana.

U međuvremenu, mnogo stavova se promenilo u svim delatnostima stomatologije. lako ne bih imao smelosti da promene u oblasti anestezije u stomato-
logiji poredim sa promenama na području stomatoloških materijala ili dentalne implantologije, ipak ove promene, nesporno, iziskuju novi tekst koji če, opet,
u potpunosti biti usaglašen ne samo sa današnjim shvatanjima, već i sa planom i programom nastave ovog predmeta na stomatološkim fakultetima. Jer, i u
domenu lokalne anestezije u stomatologiji, u poslednjih 20 godina, načinjeni su brojni pomaci koji su doprineli, i konstantno doprinose, da je postupak lokalne anestezije, verovatno, jedan od najbezbedniji postupaka u stomatologiji uopšte! Pri tom, današnje preskripcije lokalnih anestetika amidnog tipa, zavisno od koncentracije lokalnog anestetika i prisustva i vrste vazokonstriktora, kao i njegove koncentracije, omogućavaju optimalan izbor lokalnog anestetičkog
rastvora u svakoj situaciji i, što je isto tako važno, potpuno bezbolan rad. Ovome doprinosi i znatno usavršen i sofisticiran pribor koji i primenu lokalne
anestezije čini gotovo bezbolnom. Značaj napora da se rad u stomatoiogiji učini
potpuno bezbolnim tim je veći što je strah od stomatološke ordinacije u pacijenata (i ne samo na ovim prostorima) još uvek veliki. Ovaj strah se najjednostavnije, u najvećem broju slučajeva, može suzbiti uspešnom primenom lokalne anestezije. Jer, ako selokalni anestetik aplikuje u neposrednoj blizini senzitivnog nerva, prenos bolnih impulsa ka centralnom nervnom sistemu se u potpunosti prekida i bol uspešno suzbija. U nekim slučajevima, međutim, može postojati problem da se upravo taj cilj postigne. Cilj ove knjige je upravo da ukaže na mogućnosri da se boi u stomatološkoj ordinaciji suzbije i u situacijama kada to nije jednostavno. Ako se ima u vidu da je potpuno bezbolan rad apsolutni zahtev savremene stomatologije, jasno je zašto smatram da ovom segmentu stomatologije treba pokloniti punu pažnju u edukaciji stomatologa.
U želji da ovom problematikom zainteresujem što više svojih saradnika, i pre 20 godina, kada smo pripremili prvo izdanje Anestezija u stomatologiji, a i sada, kada pripremamo prvo izdanje knjige Stomatološka anesteziologija, značajnu po-
moć su mi pružile mlađe kolege, koautori obe pomenute knjige. Od sadašnjih saradnika očekujem da će ovu problematiku još dugo predavati na redovnim
i postdiplomskim studijama na Stomatološkom fakultetu u Beogradu i da će je, tokom svoje nastavničke karijere, dalje usavršavati u skladu sa napretkom
svetske stomatološke nauke i prakse.
Ovom prilikom, želeo bih da se zahvalim i svima ostalima koji su pomogli ili omogućili da se ova knjiga, prvo izdanje udžbenika Stomatološka
anesteziologija, pojavi u ovom obliku i učini dostupnom budućim studentima, a i stomatolozima uopšte.
U Beogradu, Ljubomir Todorović
februara 2012. redovni profesor
Stomatološkog fakulteta u Beogradu

***