Srpski jezik pod lupom nauke

Odlomak :

Uvodne napomene o knjizi

Ovu knjigu čini jedanaest radova razvrstanih u dva poglavlja: 1) Na putevima i stranputicama srpskog jezika, i 2) S Gramatičkim pitanjima srpskoš jezika. Poglavlja su po broju uvršetnih radova nesamjerna: prvo čine dva obimna rada, a drugo čak devet radova. Svi radovi nastali su tokom 2015. i 2016. godine, i najprije su objavljeni ili u časopisima, ili u zbornicima sa naučnih skupova.

Dvije su invarijante što povezuju radove obaju poglavlja. Prva je tematska, jer su svi radovi posvećeni isključivo različitim nerazriješenim ili spornim pitanjima srpskoga jezika, a druga eksplanatorana, pošto su u svim radovima primijenjeni gotovo svi relevantni naučni kriterijumi kako bi razmatrana problematika što potpunije i svestranije bila naučno osvijetljena. Obje smo invarijante izdvojili već u samom naslovu knjige: SRPSKI JEZIK POD J1UPOM NAUKE. Srpski jezik je, dakle, tema svih radova, a „lupa nauke” podrazumijeva primjenu različitih kriterijuma, sve dotle dok suština razmatranog predmeta ne bude „uvećana” do potpune i nedvosmislene jasnosti.

Radovi su svrstani u dva navedena poglavlja na osnovu dvaju već u naslovima poglavlja sugerisanih kriterijuma. Prva dva rada tiču se razmatranja razvojnih procesa srpskog književnog jezika: od Vuka do danas. Prvi rad „Srpski književni jezik: juče, danas, sutra” prati razvoj srpskog književnog jezika od prvog Vukovog gramatičkog spisa Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda iz 1814. godine do danas. A taj istorijski hod srpskoga jezika osvjetljava se na dvama njegovim istorijskim planovima: na planu njegove unutrašnje i njegove spoljašnje istorije. Unutrašnja je istorija srpskoga Vukovog i vukovskog jezika koliko-toliko imala normalan, čak bi se moglo reći pravolinijski tok razvoja, i kretala se putevima stabilizacije njegove strukture uslovljene funkcionalnostilskim razlozima. Za razliku od unutrašnje, spoljašnja istorija srpskoga jezika sva je sazdana od „potresa”, a njih je toliko da se nalaze na gotovo svakoj g stranici njegovog dvjestogodišnjeg hoda. I naročito dolaze do izražaja u današnjici srpskoga književnog jezika. U radu se raz|matraju temeljna pitanja jučerašnjice, sadašnjice i sutrašnjice srpskoga jezika.

Drugi rad prvoga poglavlja — „Srpski književni jezik i jezik književnosti” — bavi se analizom međuodnosa jezika ^književnosti, kao jezika književnih djela, i književnog, kao stanI dardnog jezika. Pokazuje se kako je značajnu ulogu imao jezik književnosti u različitim fazama standardizacije srpskoga književnog jezika, a ima je i danas. Posebna pažnja u radu posvećena je ’ analizi mjesta i karakteristika književnoumjetničkog stila u književnom (standardnom) jeziku. Centralni dio rada bavi se osvjetljenjem (među)odnosa: književni jezik - standardni jezik - I jezik književnosti, prikazom istorijata datoga pitanja i njegove savremene interpretacije.

Drugo poglavlje donosi devet radova posvećenih svim (pod) ^ nivoima gramatičke analize srpskoga jezika. Radovi se bave razmatranjem pitanja morfološke, tvorbene, morfosintaksičke strukture srpskog jezika, ali i pitanjima sintakse rečeničnih članova, sintakse složene rečenice, i međuodnosa složene rečenice i „vezanog teksta”. Radovi reprezentuju sve gramatičke * discipline srpskoga jezika, a posljednji čak prekoračuje rečenični nivo i uključuje nivo sintakse vezanog teksta ili diskursa. U svim tim radovima u analizi primjenjivana su najmanje dva kriterijuma: strukturni i semantički, a nerijetko im je, tamo : gdje je to bilo potrebno, priključivan i stilistički (češće funkcionalnostilistički nego lingvistilistički) i tekstolingvistički kriterijum. Analiza se u svim radovima izvodi na bogatom korpusu savremenog srpskog jezika, najčešće korpusu publicističkog, kao najprogresivnijeg funkcionalnog stila knji* ževnog jezika.

Svi navedeni radovi novi su prije svega po kriterijumima analize koji su u njima primijenjeni, dakle, po tome što su stavle* ni „pod lupu nauke”. Najveći broj radova, međutim, tiče se pitanja koja dosada u srbistici ili uopšte nisu bila naučno razmatrana (kao što su tipovi logičkog predloškog subjekta, konverzija prilo* ške odredbe ili dopune i pridjevskog atributa, partitivnoinklu* zivno mi i vi) ili pak tek mimogredno razmatranih pitanja (tiao*jvi apsolutnog komparativa, opozitnog genitiva i konkurentskih konstrukcija), odnosno često razmatranih pitanja ali bez primjene jasnih i egzaktnih naučnih kriterijuma (na primjer, modalna upotreba vremenskih glagolskih oblika i kriterijalno različiti tipovi subjekta).

Ako ni zbog čega drugog, onda iz tih razloga ova se knjiga pokazuje vrlo potrebnom srbistici, budući da osvjetljava ili dosad neosvjetljavana ili tek mimogredno konstatovana pitanja srpskog jezika, ili pak pitanja na koje se primjenjuju bitno različiti, autor smatra mnogo „naučniji” kriterijumi analize od onih što ih dosadašnja literatura nudi.

Beograd, januar 2017.
Miloš Kovačević.’’

Sadržaj :

NA PUTEVIMA I STRANPUTICAMA SRPSKOG JEZIKA

SRPSKI KNJIŽEVNI JEZIK - JUČE, DANAS, SUTRA, 13
SRPSKI KNJIŽEVNI JEZIK I JEZIK KNJIŽEVNOSTI, 45

S GRAMATIČKIM PITANJIMA SRPSKOGA JEZIKA

TIPOVI APSOLUTNOG KOMPARATIVA U SRPSKOM JEZIKU, 71
O NORMATIVNOM STATUSU SINONIMNIH I
BLISKOZNAČNIH TVORENICA U SRPSKOM JEZIKU, 93
MODAJ1NA UPOTREBA VREMENSKIH GJ1AGOLSKIH OBJŠKA.115
OPOZITNI GENITIV S PREDLOGOM PROTIV I
SINONIMSKE PADEŽNE KONSTRUKCIJE, 129
O TERMINU SUBJEKAT U SRBISTICI, 157
KONKURENTNOST JEDNOG TIPA PREDLOŠKOG GENITIVNOG, AKUZATIVNOG, ŠSTRUMENTAJŠOG I LOKATIVNOG LOGIČKOG SUBJEKTA, 171
LOGIČKI SUBJEKAT IZRAŽEN
PREDLOŠKIM INSTRUMENTALOM, 193
REČENICE S KONVERZIJOM PRILOŠKE ADVERBIJAJŠE DOPUNE ILI ODREDBE I PRIDJEVSKOG ATRIBUTA, 209
KOREFERENTNE JEDINICE S INKONGRUENCIJOM LICA U SLOŽENOJ REČENICI ILI VEZANOM TEKSTU, 231

Bibliografska napomena, 247
Rešstar imena, 249
Bilješka o autoru, 253