Razvojna psihologija

Poglavlja u ovoj knjizi razvrstana su u četiri velike celine.
Prva se bavi opštim problemima razvojne psihologije, kao što su istorijske i teorijske odrednice razvojne psihologije. Druga se odnosi na procedure prikupljanja podataka, treća obrađuje periodizaciju razvoja i životna razdoblja globalno. Četvrtu celinu čine poglavlja koja se bave razvojem psihičkih funkcija kao što su inteligencija, emocije, govor, motorika itd.
Ovo izdanje sadrži još dva poglavlja, o dečijem crtežu i dečijoj igri, koja upotpunjuju sadržaj u odnosu na prethodno izdanje, tako da se za ovo izdanje može reći da predstavlja zaokruženu celinu u oblasti.
Knjiga je namenjena studentima psihologije, kao i pedagozima, vaspitačima, učiteljima, defektolozima itd.

PREDGOVOR

Knjiga pred vama nastajala je duže od jedne decenije i u nekoliko njenih preteča je već najavljivana. Neki delovi teksta koncipirani su još 1996. godine, neki su pisani pre nekoliko godina, a postoje i delovi koji su napisani po prvi put ili iznova. Međutim i poglavlja koja su nastala pre deset i više godine pretrpela su manje ili veće izmene i dopune tako da tekst predstavlja originalnu i zaokruženu celinu. Razvojni prethodnici ovog udžbenika su sledeće knjige: Detinjstvo i razvoj (1997), Uvod u razvojnu psihologiju (2005) i Osnovi razvojne psihologije (2008).
Pisanje bilo koje vrste je uvek pisanje za nekoga, tako da se autor uvek obraća nekom čitaocu. Naša ciljna grupa bila je veoma je heterogena. Zahvaljujući činjenici da se autori u našoj zemlji već godinama unazad nerado odlučuju za pisanje udžbenika, pogotovo univerzitetskih, praktično sve studijske grupe na univerzitetu koje u svojim studijskim planovima imaju predmet razvojna psihologija nemaju adekvatnu udžbeničku literaturu. Postojeći tekstovi iz ove oblasti su ili zastareli ili još češće nisu pisani u skladu sa studijskim programom predmeta. Tako su udžbeničkom literaturom ostale nepokrivene različite heterogene kategorije korisnika. S jedne strane su to studenti psihologije, a sa druge studenti različitih nastavničkih usmerenja, učitelji, pedagozi, vaspitači, defektolozi itd. Ovu činjenicu naš udžbenik je donekle uvažio na taj način što gradivo predstavljeno u njemu praktično u potpunosti zadovoljava potrebe ovih studijskih usmerenja. Jedino za studente psihologije ova knjiga je samo osnovna literatura koju je potrebno dopuniti u određenoj meri.
Poglavlja u knjizi razvrstana su u četiri velike celine. Prva se odnosi na opšte probleme razvojne psihologije (u kojoj se iznose osnovne istorijske i teorijske odrednice razvojne psihologije), druga na procedure prikupljanja podataka (upitnik, intervju, posmatranje, skale procene i sociometrijski postupak), a u trećoj se obrađuje periodizacija razvoja i životna razdoblja globalno. Četvrtu celinu čine poglavlja koja se bave razvojem psihičkih funkcija kao što su: emocije, inteligencija, govor, motorika itd.2

*2 Dr Ivana Mihić učestvovala je u pisanju dva poglavlja, kao koautor: Psihologija ce- loživotnog ciklusa i Afektivna vezanost, a dr Jelica Petrović je koautor u poglavljima Psihologija celoživotnog ciklusa i Socijalni i moralni razvoj. Autori im se najtoplije zahvaljuju na saradnji.

U svakom poglavlju nastojali smo pronaći ilustrativne primere koji upućuju studenta na realan život i prepoznavanje razvojno psiholoških fenomena u svakodnevici porodičnog i školskog zivota. Oni su dragoceni upravo s toga jer nova paradigma obrazovanja koja nastavnike vidi kao facilitatore, a ne prenosioce znanja, zahteva pre svega poznavanje razvojnih odlika dece kao ključne osnove nastavnog i vaspitnog rada, a prepoznavanje psiholoških fenomena u svakodnevnom životu je jedan od osnovnih preduslova za to.
U nadi da će se ova naša želja ostvariti predajemo knjigu čitaocima na korišćenje, svesni da bilo koja količina znanja predstavljena u udžbeniku nikada ne može biti konačna i dovoljna mera stvari. Zato očekujemo da ova „kompletirana i zaokružena publikacija“ u narednim izdanjima doživi nove prerade.
Novembar, 2010. Ivan Jerković
Marija Zotović

Sadržaj
PREDGOVOR TREĆEM DOPUNJENOMIZDANJU 5
PREDGOVOR DRUGOM, DOPUNJENOM IIZMENJENOM IZDANJU 7
PREDGOVOR 9
I OPŠTI PROBLEMI RAZVOJNE PSIHOLOGIJE 15
PREDMET RAZVOJNE PSIHOLOGIJE 17
Razvojne i nerazvojne promene 17
Normalan i patološki razvoj 19
Odnos dečije i razvojne psihologije 21
Faktori razvoja 22
Aspekti razvoja 23
ISTORIJSKE IKULTUROLOŠKE OSOBENOSTIDETINJSTVA 25
Antičko doba i hrišćanski srednji vek 25
Kulturološke varijacije detinjstva i razvoja 30
RAZVOJ RAZVOJNE PSIHOLOGIJE 35
PROBLEMIISTRAŽIVANJA RAZVOJA 41
Kvantitativna istraživanja 41
Kvalitativna istraživanja 51
TEORIJSKIPRISTUPIU RAZVOJNOJ PSIHOLOGIJI 65
Kognitivno-razvojni pristup: teorija Žana Pijažea 67
Od Pijažeovog koncepta egocentrizma do teorije uma 69
Kognitivno-razvojni pristup: teorija Lava S. Vigotskog 74
Metakognicija 88
Teorije učenja 90
Psihoanalitička teorija 100
Etologija 105
IIRANIRAZVOJ 109
NASLEDNII SREDINSKIDOPRINOSIRAZVOJU 111
Razvojni doprinos nasleđa i sredine 112
Mehanizmi nasleđivanja 115
Kriterijumi razlikovanja urođenog od stečenog u razvoju 118
PRENATALNI RAZVOJ
Problemi periodizacije razvoja
F aze prenatalnog razvoj a
Faktori rizika u prenatalnom razvoju 121
Praizvori ličnosti 25
129
NOVOROĐENČE 131
Trudnoća i porođaj 1.31.
Maternalna i perinatalna smrtnost 333
Vitalnost deteta na rođenju

Izazovi adaptacije za novorođenče 136
Značaj dojenja 140
AFEKTIVNA VEZANOST (PRIVRŽENOST) 143
Prvi organizator - osmeh u trećem mesecu 145
Drugi organizator - strah u osmom mesecu 146
Treći organizator- semantičko ,,ne” 146
Posledice neadekvatne emocionalne razmene između majke i deteta 147
Razvoj privrženosti po Bolbiju i Ejnsvort 150
Razvoj privrženosti u prenatalnom periodu 161
Razvoj afektivne vezanosti nakon detinjstva 163
UTICAJ RANOG ISKUSTVANA EMOCIONALNI,
SOCIJALNIIINTELEKTUALNI RAZVOJ 167
Uticaj ranog iskustva na razvoj životinja 168
Efekti ranog iskustva dobijeni proučavanjem Ijudi 170
RAZVOJ MOTORIKE I TEŠKOĆE
U PSIHOMOTORNOM RAZVOJU 177
Lateralizacija 180
Lateralizacija i školsko učenje 181
Upotrebna i gestualna lateralizovanost 183
III KOGNITIVNI RAZVOJ 187
RAZVOJ OPAŽANJA 189
PSIHOMETRIJSKI PRISTUP RAZVOJU INTELIGENCIJE 197
Definicije inteligencije 199
Struktura inteligencije 200
Kultume varijacije i testiranje inteligencije 202
Razvoj inteligencije, problemi početaka i merenja 204
Činioci intclektualnog razvoja 205
Klasiflkacija intclektualne razvijenosti 205
STADIJUMIINTELEKTUALNOG RAZVOJAPO PIJAŽEU 209
Senzomotoma inteligencija 209
Preoperacioni stadijum 211
Stadijum konkretnih operacija 214
Pijažeov koncept formalnih operacija 217
GOVOR 225
Simbolička funkcija 225
Funkcije govora 227
Razvoj govora 229
Razvoj semantike 231
Razvoj gramatike 232
Teorije razvoja govora 233
IV SOCIJALNO-MORALNI RAZVOJ 237
SOCIJALNII MORALNI RAZVOJ 239
Razvoj socijalnog ponašanja 239
Moralni razvoj 242
Kognitivističko-razvojna orijentacija: Pijažeovo gledište 245
Kolbergova teorija moralnog razvoja 249
SOCIJALIZACIJA POLNIH ULOGAI SEKSUALNO PONAŠANJE 255
Pohii identitet 256
Dečija seksualna radoznalost i infantilne seksualne hipoteze 263
EMOCIONALNI RAZVOJ 267
Komponente emocija 267
Emocije kod dece 270
V PRODUKTI DEČIJE AKTIVNOSTI 273
DEČIJA IGRA 275
DEČIJI CRTEŽ 283
Stadijumi razvoja crteža prema Levenfeldu 285
VI TEHNIKE PRIKUPLJANJA PODATAKA 289
UPITNIKIINTERVJU 291
Konstrukcija upitnika 295
Vrste pitanja u upitniku 296
SKALE PROCENE 301
Konstrukcija skala procene
Teškoće u primeni skala procene 305
SISTEMATSKO POSMATRANJA SOCIOMETRIJSKI POSTUPAK
Postupak prikupljanja sociometrijskih podataka 213
Obrada sociometrij skih podataka 215
VII REKAPITULACIJA RAZVOJA 319
PSIHOLOGIJA CELOŽIVOTNOG CIKLUSA 321
Rano detinjstvo 321
Srednje detinjstvo 327
Adolescencija 330
Razvoj u odraslom dobu i starosti 332
Razvojne i akcidentne krize 336
LITERATURA 339
INDEKS POJMOVA 351
BIOGRAFIJE AUTORA 357