Strah od pamćenja

"Strah od pamćenja" autora Natka Badurine predstavlja temeljitu i multidisciplinarnu studiju koja istražuje dinamiku kolektivnog sećanja i zaborava u postkomunističkom evropskom kontekstu, s posebnim fokusom na prostor severnog Jadrana i njegovu složenu istorijsku sudbinu. Kroz prizmu kulturnih studija pamćenja, autor analizira sukobe, preklapanja i manipulacije istorijskim narativima, osvetljavajući kako se društva odnose prema prošlosti i kako se ona koristi u političkim, ideološkim i kulturnim kontekstima.

Knjiga polazi od fenomena demokratizacije nakon pada komunizma, koji je omogućio glasovima marginalizovanih i prećutanih zajednica da izađu u javni prostor i artikulišu svoja istorijska iskustva. Međutim, istovremeno je došlo do sukoba između različitih memorijskih narativa, što je dovelo do istorijskog revizionizma i politizacije pamćenja. Badurina postavlja ključno pitanje: zašto se, dok s jedne strane postoji strah od zaborava i potreba za dokumentovanjem sećanja, s druge strane javlja strah od suočavanja sa prošlošću? Fokus je posebno stavljen na memorijske politike u vezi s komunizmom i antifašizmom, koji su u nekim društvima demonizovani, a u drugima instrumentalizovani u novim ideološkim okvirima.

Autor ove istorijsko-analitičke preokrete posmatra kroz specifičnu transnacionalnu perspektivu, osvetljavajući kompleksne odnose između hrvatskih, italijanskih i slovenskih gledišta na ključne događaje iz 20. veka. U tom kontekstu, knjiga se bavi četiri ključne tematske tačke sukoba u istoriji severnog Jadrana:

D’Anuncijeva okupacija Rijeke (1919.) – vojni i ideološki eksperiment italijanskog nacionalizma i njegov dugoročni uticaj na odnose u regionu.
Italijanska okupacija jugoslovenskih teritorija (1941–1943.) – represija, kolonizacija i posledice fašističke politike u Dalmaciji, Istri i Crnoj Gori.
Nacistički logor Rižarna San Sabba u Trstu (1943–1945.) – simbol terora i masovnih likvidacija pod nacističkom upravom.
Istarski egzodus nakon Drugog svetskog rata – egzodus italijanskog stanovništva iz Istre i način na koji su ta sećanja oblikovana u različitim nacionalnim narativima.

Autor ne pristupa ovim događajima kroz jednostavnu dihotomiju sukobljenih nacionalnih gledišta, već naglašava višeslojnost i međusobnu povezanost sećanja u pograničnim područjima, u kojima identiteti nisu fiksni, već slojeviti i višeznačni. Interdisciplinarnim pristupom, knjiga se oslanja na različite izvore – usmena svedočenja, memoare, dnevnike, književne i medijske zapise, kao i naučne radove – kako bi prikazala različite načine na koje se pamćenje artikuliše, potiskuje i rekonfiguriše u zavisnosti od političkih potreba i društvenih okolnosti.

Međutim, Badurina ne zastupa relativizaciju istorijskih činjenica, već naprotiv, insistira na važnosti historiografskih metoda u utvrđivanju istine. On podseća na nužnost poznavanja istorije kako bi se razumeli narativi pamćenja, insistirajući na razlici između istorijske istine i ideoloških konstrukcija. Na taj način, knjiga ne samo da doprinosi studijama pamćenja, već postavlja i važna metodološka pitanja o tumačenju prošlosti u književnosti, medijima i politici.

"Strah od pamćenja" je izuzetno značajna knjiga za sve koji se bave istorijom, politikom pamćenja, kulturnim studijama i pitanjem kolektivne traume. Pored akademske publike, ona će biti posebno zanimljiva istraživačima balkanske i evropske istorije, istoričarima, sociolozima, politikolozima, novinarima i svima koji žele dublje razumeti složene odnose između istorijskih narativa i identiteta u prostoru severnog Jadrana i šire. Badurina lucidno dešifruje mehanizme istorijske reinterpretacije, ukazujući na to da se borba za prošlost nikada ne vodi samo u akademskim krugovima, već da je ona uvek deo političke i društvene sadašnjosti.