Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (1849-1861)

Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (1849-1861)
Arhiv Vojvodine Novi Sad 2014
kao NOVO , tvrd povez, format 21,5 x 24,5 cm , ilustrovano u boji, ćirilica, 150 strana
katalog izložbe sa propratnom studijom povodom 165 godina od osnivanja Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata ; srpski narod nije stekao Vojvodinu kakvu je zahtevao na Majskoj skupštini, 1848. godine, nakon zajedničkog, uspešnog ratovanja na strani bečkog dvora, prof. dr Mikavica je govorio o istorijskom nastanu carsko-kraljevske krunovine.
– Okončanjem Revolucije, 1848/9. godine, u kojoj su se prečanski Srbi borili za srpsku Vojvodinu a Mađari za nezavisnost od habzburške centralne vlasti i očuvanje političkog suvereniteta i teritorijalnog integroteta Ugarske, uveden je apsolutistički režim, a od dotadašnje teritorije Južne Ugarske, stvorena je, carskim patentom od 18. novembra 1849. godine, posebna carsko-kraljevska krunovina, čija je istorija, nastanak i jedanestogodišnje postojanje tema izložbe „Vojvodstvo Srbije i Tamiški Banat(1949-1861) – objasnio je prof. dr Mikavica.
Postavka obuhvata 153 eksponata: dokumenta, knjige, likovni materijal, serijske i periodične publikacije, kartografsku i rukopisnu građu… Autor izložbe i uvodne studije kataloga je Zoran Stevanović, arhivista u Arhivu Vojvodine iz Novog Sada.
.......
Patentom od 18. novembra 1849. godine, austrijski car je formirao Vojvodstvo Srbiju i Tamiški Banat od delova Srema (rumski i iločki srez) sa srpskom većinom, većeg dela Bačke sa mešovitim stanovništvom (Srbi na jugu, Nemci na zapadu, Mađari i Bunjevci na severu) i delova Banata (Srbi na zapadu, Nemci u centru, Rumuni na istoku), tako da je etnički sastav ove krunovine bio veoma složen.

Austrijski car Franjo Josif I je za sebe uzeo titulu Veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (nemački:Grosswojwod der Wojwodschaft Serbien), a vojvodstvo je bilo potčinjeno direktno Beču. Samom krunovinom je upravljao guverner (podvojvoda), kojeg je, kao svog namesnika, postavljao car (vojvoda), a sedište ovog guvernera se nalazilo u Temišvaru. Čak i pošto je Vojvodstvo Srbija ukinuto (1860. godine), Franjo Josif I je zadržao ovu titulu, a istu je nosio i njegov naslednik, car Karlo I, sve do 1918. godine, kada se habzburško carstvo raspalo.

31. decembra 1849. godine, od Varadinskog puka, Šajkaškog bataljona i 3. banatskog puka sačinjena je Banatsko-srpska zemaljska vojnička komanda sa sedištem u Temišvaru i pod komandom podvojvode.

Srbi su bili nezadovoljni ovakvim Vojvodstvom, a naročito su bili pogođeni patrijarh Josif Rajačić i konzervativni krugovi zajedno sa svojom politikom oslonca na Beč, te je njihov ugled naglo opadao. Na delu je bila kao i ostalim delovima Austrijskog Carstva germanizacija, policijska prismotra, svuda se nalazila vojska, bilo je zabranjeno studiranje u Pragu, itd. Većina građanskih i vojnih zapovednika bili su Nemci, iako su u administraciji pokrajine u većem broju bili zastupljeni i Srbi.

U početku je podvojvoda bio Majerhofer, koga 1851. godine zamenjuje grof Koronini koji kontroliše i Vojvodstvo i nekadašnju Vojnu granicu. 1851. godine, Vojvodstvo je podeljeno na 5 okruga, koji su se delili na srezove, a ovi na opštine. Vojvodstvo dobija i vrhovni sud u Temišvaru.
Lokalni organi bili su u svemu potčinjeni Ministru unutrašnjih poslova u Beču. Svi viši činovnici bili su Nemci ili ponemčeni Česi. Srbi su u administraciji imali više činovnika nego ranije, ali njihovo učešće nije bilo onoliko koliko su želeli. Od 1849. godine, porez plaćaju svi, a postoji i jednakost pred sudovima, feudalni aparat je zamenjen građansko-administrativnim. Započinje industrijalizacija, a vladaju načela slobodne privrede. Srpsko građanstvo se nije najbolje snašlo.

Smanjuje se neprijateljstvo prema Mađarima, a povećava prema Nemcima. Sa Rumunima su odnosi i dalje loši zbog sporenja oko crkvene vlasti.

Za vreme Krimskog rata Srbi su živnuli zbog nade za oslobođenjem. Kada je 1859. godine došlo do austrijskog poraza u Italiji svi su se ponadali boljem: seljaci smanjenju poreza, građanstvo zatvaranju granice prema Austriji, itd. Knez Mihailo se zalaže za saradnju sa Mađarima, dok jedino još Crkva ostaje za dinastiju. Kao akt austrijskog popuštanja imenovan je za podvojvodu Josip Šokčević, a nemački jezik je odstranjen iz gimnazija. Da bi povratio svoj ugled, patrijarh Josif Rajačić postavlja zahteve. Sledi reakcija centralne vlasti iz Beča: novi guverner je Sen-Kanten, masovna hapšenja, zabrana trobojki, narodnih nošnji, itd.

Već u «Oktobarskoj diplomi» nema nigde ni reči o Vojvodstvu i Srbima. Da bi zadovoljio pretenzije Mađara s kojima se Beč pomirio, Car je u decembru 1860. ukinuo Vojvodstvo, na veliku radost Mađara i Nemaca, a ogorčenje Srba i Rumuna (Svetozar Miletić, «Na Tucin-dan 1860.»), što donosi još veće razočaranje u carsku politiku. Za utehu je car Srbima obećao očuvanje verskog, nacionalnog i jezičkog razvitka u skladu sa privilegijama.

Posle ukidanja krunovine, veći deo njene teritorije (Banat i Bačka) je priključen habzburškoj Kraljevini Ugarskoj, a Srem habzburškoj Kraljevini Slavoniji, koja je tada takođe bila posebna krunovina.