Radoinja selo, škola, vreme

Radoinja selo, škola, vreme Dr Vojislav Subotić
izdanje Doma kulture Nova Varoš, 1997
tvrd povez
243 str
25 cm
ilustrovano
veoma dobro očuvano, posveta autora
I u najteže vreme, pod turskom okupacijom, Starovlašani su sačuvali pečat kneza Strojimira iz 9. veka i povelju kralja Milutina. To je samo deo neprocenjivog kulturnog blaga nastalog u jezgru srednjovekovne srpske države stare Raške. Pre tačno sto godina narod je dočekao oslobođenje od pet vekova duge Turske imperije. Bio je to epohalni trenutak za zapadni deo stare Srbije (bivši Sandžak) koji su ustaničke snage osvojile manje borbom, više politikom.
Oslobođenje je donelo mir u srcima naroda iznurenog od turskog zuluma. Ali, ono je značilo i kraj strepnji za sudbinu kulturnih svetinja ovog kraja koje su kao upečatljiv dokaz srpskog postojanja prkosile vekovima.
- Na prostoru od Ibra do gornjeg toka reka Drine i Pive odigrali su se mnogi događaji koji su uticali na stvaranje, jačanje ili obnavljanje srpske države - kaže dr Vojislav Subotić, naš najveći poznavalac istorije stare Raške. - Tu su preistorijska nalazišta, srednjovekovni pisani, zidani i slikani kulturno-istorijski spomenici, zatim tragovi prošlosti iz perioda turske okupacije, češće rušilački nego graditeljski, kao i tragovi, spomenici i pisani izvori nastali u vreme buna, ustanaka i oslobodilačkih ratova.
Spomenicima kulture posebno obiluje starovlaškoraška visija ispresecana dubokim dolinama i klisurama i planinama (Tara, Pobijenik, Jadovnik, Rogozna, Kopaonik, Javor, Golija, Zlatibor, Zlatar).
- Mnogo je srpske zemlje zaliveno krvlju, naročito u vreme stvaranja i odbrane prve srpske države stare Raške. Dokaz njenog trajanja su i ostaci rimskih, srednjovekovnih srpskih i turskih tvrđava i puteva, tragovi vojevanja, bitaka i bojeva, ostaci sakralnih spomenika kulture, građevina, vojnih šančeva i drugih utvrđenja, ostaci pustošenja na njenom tlu, brojne kosturnice, groblja i pojedinačni grobovi poginulih ratnika u oslobodilačkim ratovima Srbije čije kosti u svojim nedrima zemlja skriva - kaže dr Subotić.
Na prostoru Starog Vlaha od Ibra do Drine i od Đetinje i Moravice do Polimlja i Potarja su ostaci starih gradova -tvrđava i starih puteva, crkava i manastira. U podnožju Vasilinog vrha nalazi se spomenik Vasilina česma, koja se spominje iz 18. veka. U neposrednoj blizini su ostaci karaule i carinarnice kao i ostaci rimskog i turskog puta.
Prof. Subotić otkriva neke od gradova-tvrđava Starog Vlaha: Ras, Maglič, Brvenik, Deževa, Klak, Oštrik, Mileševac, Jerinin grad, Severin. I srednjovekovna utvrđenja: u Prilikama, Erčegama, Šareniku, na Mučnju, u Srednjoj Reci, Pridvorici i u Gradcu na Goliji.
- Ovakvim kulturnim blagom retko se koji narod može pohvaliti - kaže.
Na arheološkom nalazištu u Radoinji i Pljosnoj steni u dolini Uvca pronađeni su predmeti od neolita do 14. veka, a u Kolovratu kraj Prijepolja epigrafski spomenici specifičnih oblika i dekoracije. U blizini je bio rudnik olova i srebra (Čadinje).
Područje Starog Vlaha naseljeno je još u preistorijsko doba. Svedoci trajanja su lokaliteti u području Uvca, Lima, Raške. U selu Kosovici pronađena je kamena sekira, u Gornjem Radaljevu otkriven je kameni nož sa dva sečiva, u Kumanici glačana sekira od granita, a u Komadinama i u zaseoku Milinkovići, pod Čemernom, pronađena su gvozdena koplja. U Crnjevu je pronađen vrh bakarnog koplja, Raščićima bronzana sekira, Kušićima bronzano koplje a u Lukama i Ravnoj gori nadžaci od gvožđa. Nosioci kulture metalnog doba bili su Iliri. Jedno ilirsko naselje nalazilo se na periferiji Priličkog polja, u Donjem Radaljevu.
KNEZOVI RAŠKOVIĆI
U ŠTITKOVU su neistraženi ostaci ruševina grada - kule, koji potiču od čuvene srpske vlastele Raškovića, srodnika i potomaka Nemanjića. Oni su vladali starom Raškom pre i za vreme turske vladavine sve do kraja Prvog srpskog ustanka. Mnogi spomenici posebno crkve i manastiri, nastali su u njihovo vreme ili su ih oni obnavljali. Iz ove porodice poznati su mnogi svetovni i crkveni velikodostojnici, župani, knezovi, diplomate, trgovci, u vreme turske vlasti beratlijski knezovi, glavni komandanti ustaničke vojske zatim patrijarsi, episkopi, igumani.
STARI VLAH
POSLE obnavljanja srpske države 1834. godine, sve do 1912. Stari Vlah ostao je pod turskom okupacijom. Bio je to - turski koridor, sa dve turske administrativne jedinice sandžaka: sjeničkom i pljevaljskom - kaže dr Subotić.
Srpsko građanstvo u Starom Vlahu bilo je važan ekonomski i politički činilac, sa razvijenom nacionalnom svešću. Finansirali su škole, kulturna društva, biblioteke. Srpsko građanstvo imalo je najbrojniju inteligenciju i školovalo svoje sinove po Turskoj, Austro-Ugarskoj, Francuskoj, Švajcarskoj a srpska vlada im daje blagodejanje.
JEVANĐELJE
Najznačajniji spomenik književnog života u staroj raškoj je miroslavljevo jevanđelje, pisano za humskog kneza Miroslava, Nemanjinog brata. Napisano je oko 1185. godine i razjašnjava poreklo ćirilske pismenosti u srednjovekovnoj Bosni. Ovo jevanđelje u jednom svom delu, u sekcijama dijaka Gligorija, otkriva već razvijene osobine srpske ortografije - raškog pravopisa, koji je plod jednog produktivnog književno-prepisivačkog kruga. - To je, u stvari, spona koja vezuje Zahumlje i Bosnu sa ostalim srpskim zemljama - kaže Subotić.