Književni rad u Srbiji

Književni rad u Srbiji Grigorije Camblak
Izdavac : Prosveta i SKZ 1989, tvrdi povez, 170 strana
veoma dobro očuvano
SREDNJOVJEKOVNI PISAC GRIGORIJE CAMBLAK

Grigorije Camblak je jedan od onih književnika nesrpskog porijekla koji borave u Srbiji za vrijeme despota Stefana Lazarevića. Iako relativno kratko ostaje u Srbiji, književni rad Grigorija Camblaka ovdje biva vrlo plodan. Igumanujući u manastiru Dečanima, napisao je Žitije Sv. Stefana Dečanskog, ktitora ovog manastira i srpskog kralja, potom Skazanije o Svetoj Petki i Slovo o Patrijarhu Jevtimiju, svom učitelju. Godine 1409. Camblak odlazi u Rusiju. Tamo postaje mitropolit kijevski i piše Slovo Kiprijanu, svom stricu i poznatom moskovskom mitropolitu, koji se tada već bio upokojio. Kako tvrde ruski ljetopisi, Grigorije Camblak je umro 1419. ili 1420. godine

Grigorije Camblak pripada generaciji pisaca koji stvaraju u despotovini Lazarevića, na samom početku petnaestog vijeka. Njegova narodnost je nepoznata; neki smatraju da je Bugarin, drugi pak Srbin, Grk, Rumun ili Cincarin. Rodio se oko 1364. godine i mladost je proveo u Bugarskoj, gdje je i zamonašen. Stric mu je bio poznati mitropolit moskovski Kiprijan, koji je drugovao sa velikim patrijarhom bugarskim i isihastom Jeftimijem, takođe i učiteljem Camblakovim. Nakon pada Bugarske pod Turke devedesetih godina četrnaestog vijeka, Grigorije prvo odlazi u Carigrad, potom na Svetu goru, a najposlije, pretpostavlja se, u Moldaviju. U Moldaviji postaje iguman manastira Pantokratora i prezviter u velikoj crkvi u Sučavi. Negdje iza 1402. godine, možda na poziv despota Stefana Lazarevića, on dolazi u Srbiju. Nije se dugo zadržao u srpskoj zemlji i nakon smrti svog strica Kiprijana Camblak odlazi u Rusiju 1409. godine. Tamo piše Slovo Kiprijanu i postaje mitropolit kijevski. Kao kijevski mitropolit uzeo je učešća na poznatom Kosničkom saboru, koji je trajao od 1414. do 1418. godine u Konstancu, na Bodenskom jezeru u Švajcarskoj. Iako je ovo bio izrazito rimokatolički sabor, ispitivači kazuju za Camblaka da je učinio i najmanji ustupak na korist latinstva, o tome treba sumnjati.

Kako tvrde ruski ljetopisi, Grigorije Camblak se upokojio 1419. ili 1420. godine.


CAMBLAKOV BORAVAK U SRBIJI

U Srbiji je Camblak boravio kao iguman manastira Visoki Dečani. Bio je oduševljen Srbijom, a naročito njenom različitošću u odnosu na Bugarsku. U kojim oblastima, reci mi, ima toliko manastira i tako velikih i slavnih, kaže on obraćajući se svom čitatelju u Skazaniju o Svetoj Petki. U kojim je gradovima i gde tako mnoštvo inoka? Gde je toliko arhijereja, gde usrdnost k Bogu i božanskim stvarima? Gde lepi poredak naroda, kako kod vlasti, tako i kod područnih... Nema toga nigde sem ovde... Oduze Bog slavu od Bugarske i darova je Srbiji.

Iako relativno kratko ostaje u Srbiji, književni rad Grigorija Camblaka ovdje bivo vrlo plodan. Igumanujući u Dečanima, napisao je Žitije Sv. Stefana Dečanskog, ktitora ovog manastira i srpskog kralja, potom Skazanije o Svetoj Petki i Slovo o Patrijarhu Jevtimiju, svom učitelju.

U Žitiju Svetog Stefana Dečanskog pisac je ostavio sliku ondašnjih Dečana i krasnog mesta na kojem se nalaze. Za manastir veli gdje leži na najvišim mestima, sačišćeno svakim drvećem, mnogogranatim i mnogoplodnim, a ujedno je ravno i travno, i odasvud teku najslađe vode. Tu izviru veliki izvori i napaja ih bistra reka, čija voda pre ukusa daje veliko rumenilo licu, a posle ukusa veliko dobro rastvorenje telu, tako da se niko ne može nasititi naslade vode. Sa zapadne strane zatvaraju ga najviše gore i njihove strmine, i otuda je tamo zdrav vazduh... Potom slijedi opis Dečana, koji su cijeli jedan arhitektonski kompleks, grad, kako u žitiju stoji, a po zidovima grada okolo prilepljene su ćelije inocima, kao neka ptičija gnezda. Sam hram, posvećen Hristu Pantokratoru, drže stubovi od mramora izvajani, i išaran je raznim svodovima. A spolja sastavljen je mnogočudno od uglačanog mramora, crvenoga i ujedno beloga. I kamenje jednoga sa drugim sačlanjeno je divno i najumjetničkije... tako da se velika blagodet sija onima koji gledaju, i uvek lepota kamena i veličina daje hramu najveću krasotu, pošto je savršeno izvajan kamen na dostojnolepnost onima koji su ga učinili.

Manastir Visoki Dečani je i danas jedan od najveličanstvenijih spomenika srednjovjekovne arhitekture, kao i jedan od najmnogobrojnijih srpskih manastira. Naročito poslije rata na Kosovu i bombardovanja Srbije 1999. godine, primjetno je povećan broj monaha u Dečanima, i to mahom iz mlađe, visokoobrazovane generacije.